Bezienswaardigheden in de Zaanstreek

Het rijke verleden van de Zaanstreek wordt weerspiegeld in haar monumenten. Doordat de Zaanstreek wat karakter betreft enorm verschilt van traditionele monumentensteden, roept de naam niet het beeld op van een monumentenstad. Toch zijn overal monumenten te vinden, van de oevers van de Zaan tot in de polders van Assendelft. Het oudste monument dateert uit de Romeinse tijd, het jongste van vlak voor de Tweede Wereldoorlog.

Krommenie

• Oud-katholieke Kerk
• Het Blauwe End. Gebouwd begin vorige eeuw
• Het Erf van Reijne. Galerie en bezoektuin

Wormerveer

• ’t Hof Saenden
• Het Blauwhofje. In 1756 gesticht door Dirk Jansz Blauw
• Herenhuis uit 1836. Geboortehuis schrijver Herman Gorter
• Doopsgezinde Vermaning

Wormerland

• Negentiende-eeuwse fabriekspanden, Veerdijk ( Hollandia, Saigon, Batavia en Mercurius)
• Particulier kerkhofje, Oostknollendam
• Raadhuis uit 1650, Jisp

Zaandijk

• De Domineestuin achter de W. Dreeslaan
• Buurtschap met arbeiderswoningen in Zaanse stijl
• Voormalig raadhuis gemeente Zaandijk met een schitterend geschilderd Vecht-tafereel in Rococo stijl. Gebouwd in 1752
• Beeldentuin met theehuisje. Gebouwd in 1804
• Museum Honig-Breethuis Oud Zaans koophuis

Assendelft

• Fort Velthuis, Heemskerk. Luchtoorlog museum
• Fort aan den Ham. Historisch museum
• Oudheidkamer Festina Lente, · Archeologische collectie A.W.N, afdeling Zaanstreek

Koog aan de Zaan

• Het Zaanse Molenmuseum Unieke collectie molenmodellen, de Zaanse molengeschiedenis en het molenleven
• Doopsgezinde Vermaning uit 1680

Westzaan

• Rechthuis uit 1641. Voormalig rechthuis van de Banne Westzaan gebouwd in 1781. Van 1820-1974 raadhuis van de voormalige gemeente Westzaan
• Doopsgezinde Vermaning uit 1732. Authentiek interieur met een van de oudste kerkorgels in Nederland. Het orgel beschikt over nog tinnen pijpen
• Schaatsmuseum Lambert Melisz, Westzaan

Zaandam

• Museum Czaar Peterhuisje. Expositie over Czaar Peter de Grote uit Rusland die in 1697 in Zaandam verbleef om het scheepstimmervak te leren. Het houten huisje waarin de Czaar die periode verbleef is nog geheel in takt
• Galerie Vorstenburgh. Kunstexposities
• Kunstcentrum Zaanstad. Kunstexposities en kunstuitleen
• Politiemuseum. Expositie over politiekorpsen vanaf 1850
• Klauwershoek, oudste buurtje in Zaandam. In 1411 werd hier de eerste kapel gebouwd, die later werd vervangen door de Oostzijderkerk. In de jaren 90 is de Klauwershoek flink gerenoveerd. Een muziektent completeert het buurtje.
• Sluizencomplex met accijnshuisjes in hartje Zaandam. In de 14e eeuw was hier slechts een dam in de Zaan waar schepen over werden getrokken. Later in de 17e en 18e eeuw kreeg de dam sluizen. Van de twee huidige sluizen heet de kleinste de Grote Sluis. Deze dateert uit 1722. De huidige grote sluis heet de Wilhelminasluis en dateert van 1903
• Weeshuis van de Hervormde Gemeente. Gebouwd tussen 1750 en 1775
• Oud Katholieke Kerk. Gebouwd in 1695
• Bullekerk. Gebouwd in 17e eeuw
• Doopsgezinde Vermaning. Gebouwd in 1687
• Accijnshuisjes. Begin 18e eeuw
• Huis der Cardinalen. Gebouwd midden 17e eeuw
• Het Blauwe Huis. Anno 1724
• Hervormde Oostzijderkerk. Gebouwd in 1685
• Huis met de Haan. Gebouwd tussen 1750 en 1775
• Heemtuin. Wandeltuin vol inheemse gewassen

Oostzaan

• Galerie Stijfselmakersschuur. Tijdelijke exposities
• Nederlands Hervormde Kerk uit 1761. Op deze plaats stond eerst een spitsloze kerk uit 1630

De Zaanstreek staat bekend om zijn molens. In de afgelopen eeuwen hebben meer den 1000 molens hun wieken gezwaaid over het vlakke Zaanse land. In 1592 vond Cornelis Cornelisz in Uitgeest de houtzaagmolen uit. Hij zag na een paar jaar geen brood meer in zijn uitvinding en verkocht de molen aan een Zaandammer. In 1596 werd het Juffertje, zoals de eerste houtzaagmolen heette, van Uitgeest naar Zaandam overgebracht en daarmee begon de definitieve opbloei van de Zaanstreek en ontwikkelde het gebied zich tot het eerste grote industriegebied ter wereld. Door de industriële revolutie nam het aantal molens af en in 1925 werd `De Vereniging De Zaansche Molen´ opgericht om de resterende molens voor de toekomst te behouden. Momenteel zijn er in de Zaanstreek de volgende molens te vinden:

• `De Bonte Hen´, Zaanse Schans, Zaandam, oliemolen, gebouwd 1693, tot stellinghoogte gesloopt in 1936, herbouwd in 1975
• `De Os´, Zaanse Schans, Zaandam, oliemolen, gebouwd 1663, kap en wieken verwijderd in 1916
• `De Zoeker´, Zaanse Schans, Zaandam, oliemolen, gebouwd 1673
• `De Kat´, Zaanse Schans, Zaandam, verfmolen, gebouwd 1646
• `De Gekroonde Poelenburg´, Zaanse Schans, Zaandam, houtzaagmolen, gebouwd 1866
• `De Huisman´, Zaanse Schans, Zaandam, mosterdmolen, gebouwd 1786
• `De Hadel´, Zaanse Schans, Zaandam, kleine watermolen, gebouwd 1879
• `De Hercules´, watermolen (windmotor), Zaandam, gebouwd 1922
• `De Ooievaar´, nabij de Zaanse Schans, Zaandam, oliemolen, 1622
• `De Bleeke Dood´, Zaandijk, meelmolen, gebouwd 1655
• `De Schoolmeester´, Westzaan, papiermolen, gebouwd 1692
• `Het Prinsenhof´, Westzaan, pelmolen, 1722
• `De Jonge Dirk´, Westzaan, klein molentje met diverse functies, bouwjaar 1908
• `Het Pink´, Koog aan de Zaan, oliemolen, gebouwd 1620
• `De Held Jozua´, Zaandam, houtzaagmolen, gebouwd 1719
• `De Woudaap´, Krommeniedijk, watermolen, 1651
• `De Koker´, Wormer, meelmolen, gebouwd 1679
• `De Windjager´, Oostzaan, klein molentje met diverse functies, bouwjaar 1880